OEA/Ser.L/V/II.110
Doc. 52
9 jasyapy 2001
Original: Castellanope

 

 

MARANDU MBOHAPYHA DERECHO HUMANO
 KUÉRA REHEGUA PARAGUÁIPE

 

ÑE’Ê YPY

 

1.          Comisión Interamericana de Derechos Humanos (mbyky háicha CIDH térâ “Comisión”) ha’e Organización de los Estados Americanos rembiporu teete; oñemoî va’ekue oñeha’â haguâ derecho humano kuéra rehe, ha avei omyesakâ haguâ OEApe ko’â púnto rehegua.

 

2.          Ko Comisión, henda tee oîva Washingtonpe, Estados Unidos de Americape, oguereko 7 miembro; ko’âvape opropone umi tetâ oîva OEApe ha oiporavo chupekuéra Asamblea General de la OEA; ipersónare añonte omañávo. Oî 4 áño pukukue hembiapópe, ha ikatu oñemoî jevy upéva pukukue. Umi Comisión pegua voî omoî ijapytégui kuéra umi isambyhyhára; ko’âva hina peteî Presidente ha mokôi Vicepresidente. Comisión ryepýpe avei oî Secretaría Ejecutiva, oguerekóva peteî Secretario Ejecutivo, mokôi Secretario Ejecutivo Adjunto, abogado kuéra ha ambue mba’apohára kuéra tekotevêva tembiapokuéra ñemboguatápe. Pe Secretaría Ejecutiva omba’apo tapiaite Comisión oguerekohápe hembiapo renda.

 

3.          Ikatu haguâicha ojapo umi tembiaporâ oguerekóva, ha’éva derecho humánore ñemongu’e ha ñangareko, pe Comisión omboguata heta tembiapo, oipota háicha Convención Americana Derecho Humano rehegua (mbyky háicha “Convención Americana” térâ “Convención”), Declaración Americana Derechos ha Deberes del Hombre rehegua, ha ambueve ñe’ême’ê tetânguéra ojapóva; avei Estatuto ha Reglamento Comisión mba’éva. Tembiaporâ kuéra apytépe oî umi oñangarekóva omba’ejeruréva rehe ha umi caso ojepoko vaihápe peteî tapicha deréchore; tembiapo itenondéva ohapejoko va’erâ mba’e vai oñepohano kuaave’ÿmava ikatúva oiko peteî tapicháre; tetâ oikohápe umi mba’evai oho ohecha hendaitépe;[1] upevarâ pe Comisión oguereko va’erâ hesa renondépe peteî caso ha upekuévo ohecha haguâ mba’éichapa oî derecho humano kuéra upe tetâme; térâ avei omyesakâ haguâ peteî téma térâ situación oîva;[2]2 ojapo haguâ informe, ikatúva ha’e peteî tema reheguánte ýrô katu hetamba’e rehegua; ha avei omombe’u pypuku haguâ peteî tema rehegua opokóva tapichakuéra deréchore.

 

4.          Umi hembiaporâ ja’eva’ekue ryepýpe, ko Comisión oguereko tapiaite hesa renondépe mba’éichapa oguata ohóvo derecho humano kuéra umi tetâ OEA ryepypeguápe. Upéicha rupi ko Comisión omaña oúvo yma guivéma mba’éichapa oî Paraguai retâme derecho humano kuéra.3

 

5.          Paraguái retâ oguereko yvy tuicháva 406.752 km2 ha oja Argentina, Brasil ha Bolivia rehe. Oguereko mokôi región iñambuéva ojuehegui, ha omboja’o chupekuéra Y Paraguay: Occidental ha Oriental. Región Occidental, oñehenóiva avei Chaco, ha’e yvy séko ha ogueroike amo 60% rupi Paraguái yvy; ipype oî 2% rupi oikóva. Región Orientalpe, ha’éva 40% Paraguái yvy, oî pype 98% tekove; upépe oiko hetave umi tembiapo económico, ha’éva kokue, mymba ha ka’aguy jeity rehegua. Ko yvy pehême ojejuhu távaguasu Paraguay; jepapa guasu ramovévape, oguereko 500 mil rupi tapicha. Alamitâ Paraguaigua oiko tavaháre ha alamitâ okaháre.4

 

6.          Pe 12 de abril árape, 1999pe, Estado paraguayo ojerure Comisión ou haguâ ojapo peteî visita ko Paraguáipe; la CIDH omoneî ko jerure, ikatu haguâicha ohecha hesa tee rupi mba’éichapa oî  derecho humano kuéra ko tetâme. Ko visita oikókuri 28 de julio guive el 30 peve 1999pe; ha ojejapo Convención Americana, Paraguái omoneî va’ekue avei, oipota háicha, ha CIDH reglamento he’iháicha. Comisión-gua ouva’ekue upérô ha’e: profesor Robert K. Goldman (Presidente upérô); doctor Helio Bicudo (upérô Primer Vicepresidente); decano Claudio Grossman (upérô Segundo Vicepresidente); profesor Carlos Ayala Corao ha doctor Alvaro Tirado Mejía. Ou kuri avei Secretario Ejecutivo CIDHpegua, Embajador Jorge E. Taiana; Secretario Ejecutivo Adjunto, doctor David J. Padilla; ha especialista doctor Ignacio J. Alvarez, Secretaría Ejecutiva CIDH guive omañáva Paraguáipe oikóvare; ha avei doctora Christina M. Cema, doctor Santiago Cantón, oñangarekóva Libertad de Expresión rehe CIDHpe, oparticipa avei upéicha rupi. Oipytyvô tembiapokuéra ñemboguatápe kuñakarai Ana Cecilia Adriazola ha kuñatai Tania Hernández.

 

7.          Visita pukukue la Comisión oñomongeta mburuvicha Poder Ejecutivo, Judicial ha Legislativo pegua ndive, upéicha avei heta sociedad civil pegua aty ndive; ko’âva hína organización derecho humano rehegua, iglesia omyakâva, kokueygua ha ypykuéra aty, umi omboguatáva sindicato kuéra, umi he’íva ojepoko vai hague iderecho humánore. Comisión oguahê avei heta cárcelpe ha oho  heta hendápe okaháre.

 

8.          Comisión oñomongeta umi mburuvicha guasu ndive, omyakâva Poderes del Estado, Presidente de la República, doctor Luis Angel González Macchi; Presidente Congreso Nacional pegua, doctor Juan Carlos Galaverna; Presidente Corte Suprema pegua, doctor Wildo Rienzi Galeano.

 

9.          Poder Ejecutivo ryepýpe, Comisión oñe’ê avei Ministro de Relaciones Exteriores ndive, doctor Miguel Abdón Saguier; Ministro de Justicia, doctor Silvio Ferreira ndive; Ministro de Defensa, doctor Nelson Argaña Contreras; Ministro del Interior, doctor Walter Bower Montalto; Ministro de Salud Pública y Bienestar Social, doctor Martín Antonio Chiola; Fiscal General del Estado, doctor Aníbal de la Cruz Cabrera Verón; Ministra de la Secretaría de la Mujer, doctora Cristina Muñoz; Presidente Instituto de Bienestar Rural (IBR) pegua, karai Enrique José García de Zúñiga Caballero; Presidente Instituto Nacional del Indígena (INDI) pegua, karai Oscar Optaciano Villamayor Sánchez; Gobernador Departamento Concepción pegua, karai Modesto Guggiari Zavala; Gobernador Departamento San Pedro pegua, karai César Ramón Alvarenga, ha Gobernador Departamento Itapúa pegua, karai Lucio Vergara Ríos.

 

10.          Poder Legislativo ryepýpe, Comisión oñe’ê Senador Juan Carlos Galaverna ndive, Presidente de la Honorable Cámara de Senadores, ha avei Senador Luis Alberto Mauro, Presidente Comisión de Derechos Humanos pegua; Senador José Félix Fernández Estigarribia, Presidente Comisión de Relaciones Exteriores pegua; Diputado Efraín Alegre, Presidente de la Honorable Cámara de Diputados; Diputada Sonia de León, Presidenta Comisión de Derechos Humanos pegua; ha Diputado Luis Alberto Mendoza, Presidente Comisión de Relaciones Exteriores Diputado pegua. Upe atýpe oî avei kuri hetave Senador ha Diputado Congreso Nacional pegua.

 

11.          Poder Judicial ryepýpe, la Comisión oñomongeta karai Ministro de la Corte Suprema pegua kuéra ndive, doctor Raúl Sapena Brugada, Enrique Sosa, Felipe Santiago Paredes, Carlos Fernández Gadea, Jerónimo Irala Burgos, Luis Lezcano Claude, Elíxeno Ayala ha Bonifacio Ríos. La CIDH ojotopa juez Jorge Bogarín ndive. Poder Judicial localpe la Comisión ovisita pe Centro de Documentación y Archivo para la Defensa de los Derechos Humanos, Corte Suprema de Justicia pegua, oîhápe documento kuéra aty omombe’úva Stroessner dictadura rembiapo vaikue, hérava avei “Archivo del Terror”.

 

12.          La Comisión oñomongeta avei rerpesentante heta organización ndaha’éiva gobierno pegua ndive, omba’apóva derecho humánope; ko’âva apytépe, Coordinadora Nacional de Derechos Humanos del Paraguay, Asociación Americana de Juristas (AAJ), Asociación de Familiares de Víctimas del Servicio Militar (AFAVISEM), Centro por el Derecho y la Justicia Internacional (CEJIL), Comisión Nacional de Derechos Humanos, Coordinación de Mujeres del Paraguay (CMP), Red Indigenista, DECIDAMOS-Campaña por la Expresión Ciudadana, Defensa de la Niñez Internacional (DNI), Fundación para la Reforma del Estado (FUNPARE), Instituto de Estudios Comparados en Ciencias Penales y Sociales (INECIP), Movimiento de Objeción de Conciencia (MOC), Pastoral Social Nacional, Servicio de Formación y Estudios de la Mujer (SEFEM), Servicio Paz y Justicia Paraguay (SERPAJ-PY), Sindicato de Periodistas del Paraguay  (SPP), Tierraviva, Comité de Iglesias para Ayudas de Emergencia (CIPAE) ha Internacional Human Rights Law Group.

 

13.          Upéicha avei, la Comisión oñembyaty representante Iglesia pegua ndive ha ambueve organización tetâygua aty pegua; ko’âva apytépe, Moseñor Pastor Cuquejo, Conferencia Episcopal Paraguaya pegua; profesor Luis Alfonso Resck; chokokue kuéra aty ndive, ko’âva apytépe Federación Nacional Campesina, ONAC, Red Rural ha Tekokatu. Mba’apohára kuéra aty ndive, ko’âva apytépe CNT, CUT ha CESITEP; “Ahorristas Estafados en Acción” ndive; “Coordinadora de Familiares de Presos y Perseguidos Políticos del Paraguay” ndive; avei umi he’íva ojepoko vai hague iderecho humánore. Doctor Santiago Cantón katu, Mombe’uha Libertad de Expresión rehegua, oñombyaty director kuéra diario pegua ndive, ABC Color, El Día, La Nación, Noticias ha Ultima Hora. Avei oñemongeta representante radio ha televisión pegua ndive.

 

14.          La Comisión ojapo aty umi caso omboguatáva rehegua ndive, ha oîmava oiko haguâicha arreglo amistoso. Ko’â aty ojapo Gobierno paraguayo representante ndive ha avei representante organización Centro por la Justicia y el Derecho Internacional (CEJIL), Comité de Iglesias para Ayudas de Emergencia (CIPAE), SERPAJ, TEKOJOJA ha International Human Rights Law Group ndive; ko’âva orrepresenta umi víctima he’íva ijehépe térâ igentekuérape; oî avei umi ijeheguiete ouva’ekue ko atýpe.

 

15.          Pe visita pukukue, la CIDH omboguata hembiapo ko’â tenda rupi: Paraguay, Encarnación, San Pedro ha Concepción.

16.          Paraguaýpe, la Comisión oñembyaty umi mburuvicha, tapicha ha institución kuéra ja’émava’ekue ndive, ha ovisita cárcel oîva Tacumbúpe (kuimba’e oîha), Buen Pastor (kuña oîha) ha mitâ pyahu kuéra oîha “Panchito López”. Mayma umi tenda rupi la Comisión oguata ohecha umi jeikoha ha oñemongeta mburuvicha kuéra ndive, ha avei umi ipype ojeguerekóva ndive.

 

17.          La CIDH oguahê Encarnaciónpe, ha upépe ovisita pe cárcel ha oñe’ê mburuvicha kuéra táva pegua ndive ha representante sociedad civil pegua ndive. Ovisitakuévo upe cárcel upéva, la Comisión oguata ohecha instalación kuéra ha oñe’ê umi carcelero ruvicha ndive ha avei umi preso oîva ndive. Umi mburuvicha táva pegua ndive, la Comisión oñe’ê Gobernador Departamento Itapúa pegua ndive, karai Lucio Vergara Ríos; tetâgua aty pegua representante kuéra ndive katu, la Comisión ojapo peteî aty Obispado localpe; upépe ou organización kuéra ndaha’éiva gobierno pegua, ko’âva apytépe Coordinadora de Afectados por Yacyretâ, Comisión de Defensa de los Derechos Sociales ha mba’apohára kuéra oîva en huelga Radio Encarnaciónpe.

 

18.          La CIDH oguahê San Pedro ha Concepciónpe ha oñe’ê mburuvicha upepegua ndive ha representante sociedad civil pegua ndive. Comisión oguahê avei Chaco Paraguáyope ha ovisita umi ypy kuéra comunidad Yakye Axa ha Sawhoyamaxa. Mburuvicha ndivegua atýpe, la Comisión oñe’ê Gobernador San Pedro pegua ndive, karai César Ramón Alvarenga; umi aty sociedad civil pegua ndive katu, la Comisión oñe’ê representante campesino oúva Antebi-cué ha Curuzú de Hiérrogui ndive; upéichante avei ambueve tetâygua aty ha Iglesia pegua aty orrepresentáva ndive.

 

19.          Ojehu háicha tapia peichagua visítape, la CIDH ohendu mayma omombe’úvape, ha’ete voi ýrô representante rupi, ojepoko vai hague iderecho humánore;  ha avei oñe’ê umi ome’êséva información denuncia rehegua omboguatámava voi oúvo la Comisión.

 

20.          La CIDH oñemongu’e tuicháva libertad reheve oñe’ê haguâ umi tapicha ha’e oiporavóva ndive; upéichante avei oguahê haguâ mamo oguahêsehápe tetâpýre. Gobierno Paraguaipegua ome’ê Comisiónpe mayma pytyvô oikotevêva ojapo haguâ hekoitápe apopyrâ oguerekóva.

 

21.          La Comisión ome’ê jey ijaguije Paraguái Gobiérnope, karai Presidente Luis Angel González Macchi rupive; avei Ministerio de Relaciones Exteriorespe; Misión Permanente Paraguái oguerekóva OEApe; ha mayma mburuvicha Estado peguápe, oinvita haguére Comisiónpe ha mayma pytyvô ome’ê haguére oiko haguâ ko visita; avei organización ndaha’éiva gobierno peguápe, tenondete Coordinadora de Derechos Humanos del Paraguáipe, oipytyvô mbarete haguére Comisiónpe omohenda haguâ umi aty ñomongetarâ sociedad civil pegua kuéra ndive; avei Oficina de la Secretaría General de la OEA Paraguaipeguápe, oipytyvô va’ekue avei oñemohenda haguâ heta aspecto visita pukukue; peteîteîva particularpe, omyesakâ va’ekue, iñe’ême ha tembiapokue rechaukaha rupive, Comisión oikotevêva ojapo haguâ hendaitépe hembiaporâtee visita pukukue; ha mayma persona ha institución kuérape, ambuekuéra jave, ome’êva’ekue colaboración Comisiónpe osê porâ haguâ chupe hembiapo ko visitape. Ombojo’ase avei la Comisión ijaguije periodista ha medio de comunicación kuérape oguerekóre interés visita rembiapóre ha mayma umi tema ipype ojetrata va’ekuére.

 

22.          Oguahêvo hu’âme upe visita Paraguái retâme, la CIDH oguenohê kuri peteî marandu Paraguaýpe, prensa rupive, he’ihápe mbyky háicha mba’éichapa ohecha derecho humano kuéra tetâpýpe.5

 

23.          Ko marandu, tekokatu kuéra rehegua Paraguái retâme, ipyrenda ha’éva umi información ha documentación ombyaty ha ohesa’ÿjo va’ekue Comisión procedimiento oiporu tapiáva voi he’iháicha, avei umi opinión ha heta dato ombyaty va’ekue upe visita mboyve, oiko aja pukukue ha uperire avei, ko Infórmepe la Comisión ojapo peteî estudio pypuku ha completo umíva rehegua.

 

24.          Ko Informe kóva omondo kuri Estado paraguáyope el 19 de diciembre de 2000pe Secretario Ejecutivo Comisión pegua, ikatu haguâicha el Estado he’i mba’éichapa ohecha, dos meses pa’ûme. Comisión oipysove el 23 de febrero de 2001 upe plazo 15 día pukukue. El 23 de febrero de 2001, Representación Permanente Paraguái oguerekóva OEApe omombe’u mba’éichapa ohecha ko documento; ha upe jave avei omoguahê ikuatia hesegua Ministerio de Relaciones Exteriores. La Comisión, ojerureháicha iReglamento artículo 62pe, ostudia ko’â observación ha omoinge, umi ijahápe, ko Infórmepe. La Comisión omoneî ko idocumento oîmbaite rire, 9 de marzo árape 2001pe.

 

25.     La Comisión oha’arô Gobierno Paraguaipeguágui, ha mayma pu’aka rerekohagui, avei tetâme omboguatáva Poder Legislativo ha Poder Judicial, ojapóne haguâ tekotevêva ojeho haguâ tenondévo derecho humano kuérape, ha ojeheka haguâ solución heta problema guasúpe, opoko vaíva tetâygua kuéra rekovére. Heta ko’â problema oî ko Infórmepe, ha oî avei umi recomendación la Comisión opensáva ha’eha tape oñesê haguâ umi problémagui. La Comisión Interamericana ohecha tekotevêteha ojestudiávo solución kuéra umi problémape, tojeguereko en cuenta organización no gubernamental kuéra opinión ha ambue aty oîva sociedad civilpe. La Comisión Interamericana oikuave’ê Estado paraguáyope icolaboración tekotevêhápe, derecho humano kuéra oguata porâve haguâ ko tetâme.


[ Indice| Anterior | Próximo ]


[1] Art. 44 Reglamento CIDH

[2] Art. 55 y ss Reglamento CIDH

3 Informe Paraguái rehegua 1978

4 Doc. Paraguái rehegua 1993

5 Comunicado de Prensa Nº 23/99, 30 julio, 1999.